Dawstwo narządów w świetle prawa

Przeszczepy ratują życie – wiedzą o tym wszyscy. Osoby po przeszczepach mogą żyć kilkanaście, a nawet kilkadziesiąt lat dłużej, aby jednak tak się stało, potrzebna jest współpraca całego społeczeństwa, ponieważ nie ma przeszczepu bez dawcy. Polacy chętnie dzielą się życiem, oddając krew czy szpik, jednak ciągle w cieniu pozostaje kwestia pobierania narządów i tkanek od osób zmarłych.

Wokół kwestii pobrania narządów od osoby zmarłej narosło wiele nieścisłości w opinii publicznej, chociażby to, że do oddania narządów do przeszczepu konieczne jest posiadanie przy sobie w chwili śmierci podpisanej zgody na pobranie. Czy zatem od zmarłej osoby, przy której takiej zgody nie znaleziono, nie można pobrać narządów, choć przed śmiercią deklarowała ona swojej rodzinie taką wolę? Nic podobnego.

W polskim prawie dotyczącym transplantacji obowiązuje zasada domniemanej zgody. Obowiązująca Ustawa z dn. 1.07.2005 o pobieraniu, przechowywaniu i przeszczepianiu komórek, tkanek i narządów (Dz. U. z 2020 r. poz. 2134 z późn. zm.) określa zasady pozyskiwania dawców oraz zasady pobierania, przechowywania i przeszczepiania komórek, w tym komórek krwiotwórczych szpiku, krwi obwodowej oraz krwi pępowinowej, tkanek i narządów pochodzących od żywego lub zmarłego dawcy.

Pobranie komórek, tkanek lub narządów do przeszczepu jest dopuszczalne po stwierdzeniu trwałego, nieodwracalnego ustania czynności mózgu (śmierci mózgu), co stwierdza niezależna komisja lekarska, niezwiązana z przeszczepami. „Pobrania komórek, tkanek lub narządów ze zwłok ludzkich w celu ich przeszczepienia lub pobrania komórek lub tkanek w celu ich zastosowania u ludzi można dokonać, jeżeli osoba zmarła nie wyraziła za życia sprzeciwu” (art. 5 ust. 1 ww. Ustawy), czyli: jej nazwisko nie figuruje w Centralnym Rejestrze Sprzeciwów, nie podpisała ona oświadczenia o sprzeciwie wobec przekazania narządów do przeszczepienia lub nie wyraziła ustnie takiej woli przynajmniej dwóm osobom, które mogą to pisemnie poświadczyć.

Czym jest CRS? Jeżeli osoba nie zgadza się na oddanie narządów do przeszczepu, wówczas rejestruje się w Centralnym Rejestrze Sprzeciwów. Sprzeciw zgłaszamy osobiście lub listownie w Centrum Organizacyjno-Koordynacyjnym ds. Transplantacji „Poltransplant” w Warszawie na formularzu, który można otrzymać w zakładach opieki zdrowotnej lub znaleźć na stronie www.poltransplant.org.pl. Po dokonaniu zgłoszenia w Centralnym Rejestrze Sprzeciwów, osoba otrzymuje potwierdzenie wpisu do Rejestru, który nabiera mocy prawnej od daty wpisu do Rejestru widocznej na potwierdzeniu. W przypadku osób niepełnoletnich sprzeciw wnoszą ich opiekunowie.

Sprzeciw można również wyrazić w postaci podpisanego i noszonego przy sobie oświadczenia, które w tej sytuacji nabiera mocy prawnej, lub wyrazić go ustnie w obecności dwóch świadków, którzy potwierdzą go pisemnie.

Jeżeli żadna z powyższych przeszkód nie występuje, lekarz może dokonać pobrania narządów od osoby zmarłej. Jej pisemna zgoda na pobranie, znaleziona przy niej w chwili śmierci, może być pomocna, ale nie jest kluczowa i nie jest warunkiem koniecznym do przeprowadzenia przeszczepu. Takie oświadczenia, mają charakter informacyjny, choć mogą okazać się bardzo pomocne bliskim osoby zmarłej czy lekarzom w podjęciu decyzji dotyczącej pobrania narządów do przeszczepu. Niezmiernie ważne natomiast jest poinformowanie rodziny lub najbliższych osób w otoczeniu, jaka jest nasza wola w kwestii oddania narządów do przeszczepu. Rodzina bowiem nie ma prawa decydować za nas po śmierci w tej kwestii, a ma jedynie przekazać lekarzom naszą decyzję. W przypadku braku sprzeciwu w CRS i braku oświadczeń o sprzeciwie lub woli, lekarz będzie pytał najbliższych zmarłego, ale nie o zgodę na pobranie od niego narządu do przeszczepu, tylko o ich wiedzę dotyczącą sprzeciwu zmarłego w tej kwestii.

Przedstawione informacje mają charakter informacyjny. Nikogo nie zmuszają do zmiany światopoglądu. Decyzja o (nie)oddaniu po śmierci swoich narządów należy do każdego z nas. Poinformujmy swoich bliskich o swojej decyzji! Jakakolwiek ona by nie była.

Pośmiertne oddanie narządów jest ostatnim, najcenniejszym darem, jaki człowiek może ofiarować drugiemu człowiekowi.

Autor:

• Nazwisko autora/wnioskodawcy znane redakcji